Historie | Het jubileumjaar van de gemeente Steenbergen

1272

Begin officiële geschiedenis

Op 20 december 1272 begint de officiële geschiedenis van Steenbergen. In dat jaar wordt de naam Steenbergen voor het eerst genoemd in de Oude Keur. De Oude Keur is een document, waarin afspraken werden vastgelegd tussen Arnold van Leuven, heer van Breda, en zijn vrouw Isabella en enkele turfboeren. Deze turfboeren, inwoners van de toen nog kleine nederzetting Steenbergen, wilden het afgraven van veen en de zoutwinning gaan uitbreiden. Arnold en Isabella gingen serieus in op hun verzoek, zodat zij meer inkomsten zouden krijgen en de nederzetting konden gaan uitbreiden. Om hun afspraken te bezegelen, stelden zij de Oude Keur op. Dit document is het eerste document met de naam Steenbergen. We kunnen dit dus beschouwen als de geboorteakte van Steenbergen!

1280

1287

Arnold van Leuven overleden

1300

Turf en Zout

Turf en zout zorgden ervoor dat Steenbergen van de dertiende tot de vijftiende eeuw een grote bloeiperiode kende als handelsstad. In de veertiende eeuw kwam de economische bloei tot een hoogtepunt. Steenbergen behoorde in die tijd tot het Hertogdom Brabant. De stad had toen alle attributen van een middeleeuwse stad, zoals een wapen en zegel. Er moest steeds meer geregeld worden, doordat de stad zo groeide. De naam Steenbergen kwam dan ook meer en meer voor in documenten uit die tijd.

1331

Ontstaan nieuwe dorpen

In die tijd was er nog niet veel land rondom Steenbergen. Daar kwam vanaf 1331 verandering in. De inwoners van Steenbergen kregen in dat jaar van Hertog Jan van Brabant toestemming om polders en dijken aan te leggen. Toch werd er pas echt gepolderd vanaf halverwege de vijftiende eeuw. Daardoor ontstonden nieuwe dorpen zoals Kruisland (1487), Dinteloord en Prinsenland (1605) en De Heen (1610). Pas in het begin van de zeventiende eeuw was het hele gebied van de huidige gemeente ingepolderd.

1350

1370

1390

1410

1430

1433

Oud-Vossemeer is ontstaan

1458

Twee heerlijkheden

Tot 1458 hoorde Steenbergen bij twee heerlijkheden, namelijk Breda en Bergen op Zoom. Dat kwam doordat Arnold van Leuven in 1287 was overleden en had aangegeven wat er moest gebeuren na zijn dood. Breda werd toegewezen aan Raso X van Gaveren en Liederkerke, zoon van Sophia van Breda, terwijl Bergen op Zoom werd toegewezen aan Gerard van Wesemael, zoon van Arnoud II en Beatrijs van Breda. Het gebied rond Steenbergen viel buiten deze verdeling. Daardoor hoorde het bij allebei de heerlijkheden. Jan van Nassau (broer van Willem van Oranje) sloot in 1458 een overeenkomst met de heer van Bergen op Zoom. In die overeenkomst werd bepaald dat Steenbergen voortaan onder het gezag van Breda kwam te staan. Daarmee werd Steenbergen een van de Nassausteden. In 1958 werd het 500 jaar Nassaustad nog groots gevierd.

1460

Einde glorietijd

De economische glorietijd van Steenbergen kwam ook weer ten einde. In 1366 werd de stad getroffen door een grote brand. In 1421 volgde een grote overstroming: de Sint Elisabeth vloed. De gevolgen van deze vloed zijn vergelijkbaar met die van de Watersnoodramp in 1953. Mede door deze ramp liep de zoutwinning sterk terug. Zout werd steeds vaker uit Frankrijk geïmporteerd, waardoor de inkomsten steeds verder terugliepen. In 1460 was er nog een watersnoodramp. Na deze ramp ging het verder bergafwaarts met de stad. In 1463 vroeg Jan van Nassau landsheer Philips de Goede of de stad niets hoefde te betalen, omdat Steenbergen zo zwaar getroffen was door overstromingen, dijkbreuken en sterfte. In 1437 stonden er 360 bewoonde huizen, in 1464 nog maar 65.

1465

1470

1475

1480

1485

1487

Kruisland is al in 1487 ontstaan. Het dorp werd gesticht in de Kruislandse polder, die in de 15e eeuw werd drooggelegd. Het dorp kreeg toen de naam Engelsdorp, naar Engelbrecht II van Nassau die het gebied liet inpolderen. Al in de 16e eeuw werd de naam veranderd naar Cruyslande.

1490

1500

1520

1540

1560

1567

Nieuw-Vossemeer

De geschiedenis van Nieuw-Vossemeer is anders dan die van de andere dorpen. Oud-Vossemeer bestond al sinds 1433. Het dorp werd toen Vossemeer genoemd. Nieuw-Vossemeer werd gesticht in 1567, aan de andere kant van de Eendracht. De ambachtsheerlijkheid Vossemeer – ambachtsheerlijkheid is een ander woord voor de kleinste bestuursvorm op het platteland – behoorde in die periode tot Zeeland.

1570

1578

Grote brand in Nieuw-Vossemeer

1583

Jaren van rampspoed

Jaren van rampspoed volgden. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) bleef Steenbergen niet gespaard. In de stad vonden meerdere keren (grote) gevechten plaats. Het Spaanse en Staatse leger van Willem van Oranje wisselden elkaar af als heersers. Tegelijk zorgde ook de pest voor slachtoffers in Steenbergen. Een belangrijk gevecht was de Slag om Steenbergen op 17 juni 1583. Deze slag is waarschijnlijk uitgevochten op de dijk tussen Kruisland en Steenbergen. Hoeveel slachtoffers er precies zijn gevallen, is niet bekend. Een andere belangrijk slag was de Slag om de Slaak. In 1631 deden de Spanjaarden een laatste grote aanval op West-Brabant. Ook deze slag betekende het einde voor veel soldaten. Naar schatting zijn er 2500 soldaten gestorven en 4000 soldaten krijgsgevangenen gemaakt.

1583

Het eind van Nieuw-Vossemeer

Het dorp Nieuw-Vossemeer werd in 1578 opgeschrikt door een grote brand. Vijf jaar later verging het dorp door de oorlog. Om Tholen beter te beschermen, werden dijken doorgebroken om land terug aan de zee te geven. De schout van Steenbergen, Willem de Roovere, had in 1583 de opdracht gegeven om de dijken in de polder bij Nieuw-Vossemeer door te steken. Dit zorgde voor het einde van het dorp Nieuw-Vossemeer. Pas vijfentwintig jaar later ontstond het nieuwe dorp Nieuw-Vossemeer. Het dorp hoorde toen nog bij Zeeland en zou pas later (in 1814) officieel bij Brabant horen.

1590

1595

1600

1605

In 1605 werd Prinsenland ingepolderd, het gebied tussen de Vliet en de Dintel. Kort daarna ontstond de nederzetting Oude Prinslandse Polder, wat nu Dinteloord is. De oorspronkelijke bewoners waren protestante boerenfamilies uit Zeeland en Zuid-Holland, die in Dinteloord meekrap teelden.

1614

De Heen werd gesticht. Filips Willem, de oudste zoon van Willem van Oranje, gaf al in 1607 de opdracht een polder aan te leggen met dijken. In de 17e eeuw stond het dorp bekend als Heenen, wat komt van het woord ‘heen’. Heen is een grasachtige soort, die veel voorkomt in het gebied.

1620

1625

1628

Opbouw vesting Steenbergen

Na de Tachtigjarige Oorlog werd de vesting Steenbergen opgebouwd en versterkt. Dit gebeurde vanaf 1628. Steenbergen kreeg een nieuwe omwalling in de vorm van een zeshoek. Ook behoorde Steenbergen vanaf dat jaar tot de West-Brabantse Waterlinie. De omwalling werd later, onder andere in de jaren 1747 en 1785, aangepast naar nieuwe inzichten. In 1827 werd de vesting opgegeven en vele jaren later zijn de meeste herinneringen aan de glorieuze periode van vesting en garnizoen stad verdwenen.

1650

1700

1750

1800

1850

Meestoven, suiker en vlas

Nadat de zouthandel was ingestort, zorgde de meekrapcultuur ervoor dat de Steenbergse economie opnieuw opbloeide. De meekrap is een plant, waarvan de wortels de grondstof voor de kleur rood bevatten. In meestoven werd de verfstof uit de wortels gewonnen. In de zestiende eeuw waren er drie meestoven in Steenbergen. Ook in Nieuw-Vossemeer, Dinteloord en Kruisland waren er meestoven. Halverwege de achttiende eeuw trok de economie van Steenbergen opnieuw aan. Maar halverwege de negentiende eeuw kon de kleur voortaan synthetisch ontwikkeld worden en waren de meestoven niet meer nodig. Veel Steenbergse boeren besloten toen suikerbieten te gaan telen. De komst van de suikerindustrie compenseerde het verlies van de meekrapindustrie. In 1870 kwam er een suikerfabriek in Steenbergen en in 1909 kwam er een in Dinteloord. In 1920 kwam er daarnaast ook een vlasfabriek in Steenbergen.

1870

1890

1901

Begin 20e eeuw: De plaats Welberg bestond eeuwenlang uit boerderijen langs de Welbergsedijk. Toen het klooster en de kerk kwamen in de 20e eeuw, kreeg Welberg echt een dorps karakter. Tussen 1930 en 1953 werd het dorp zelfs een bedevaartsoord vanwege Janske Gorissen, een vrouw met visioenen en wondtekenen.

1910

1939

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939 – 1945) bleven onze kernen helaas niet gespaard. Bij Welberg werd zwaar gevochten in de “Slag om de Schelde”, waarbij veel militairen en burgerslachtoffers te betreuren vielen. In Steenbergen werd onder meer de Gummaruskerk vernield en herdenken we nog altijd meerdere verzetshelden, die hun leven waagden voor onze vrijheid. Dinteloord viel ten prooi aan een vergissingsbombardement, waardoor veel inwoners de bevrijding helaas niet meer meemaakten. Verschillende monumenten herinneren ons daar nu nog aan, zoals de Bunkers Eendrachtstellung en het bevrijdingsmonument op de Welberg.

1940

1945

1950

1953

Watersnood

1958

Viering 500 jaar Nassaustad

1960

1970

1980

1990

1997

Gemeentelijke herindeling

Op 1 januari 1997 was er een gemeentelijke herindeling van de gemeenten Dinteloord, Prinsenland, Nieuw-Vossemeer en Steenbergen tot de huidige gemeente Steenbergen. Leuk om te weten: Steenbergen heette tot 1962 Steenbergen en Kruisland en bestond toen uit Steenbergen, Kruisland en De Heen.

2000

2005

2010

2015

2022

Het Jubileumjaar 2022

Het laatste punt van deze historische tijdlijn is inmiddels onderdeel van onze geschiedenis. Het is namelijk het Jubileumjaar 2022, met als officiële jubileumdatum 20 december 2022. Het jaar waarin Steenbergen 750 jaar bestaat en de gemeente Steenbergen 25 jaar. Er is geschiedenis gemaakt! Met activiteiten in alle kernen, Verbinding stond hierin centraal. Daarnaast werd er ook een mooi Jubileumboek uitgegeven, waarin je nog veel meer kunt lezen over de geschiedenis van Steenbergen!